Orgels /
Haarlem / Oud Katholieke Kerk van de H.H. Anna & Maria
Kinderhuissingel
78,
Haarlem
Kerk
De oude Oud-Katholieke schuilkerk in Haarlem was in de
18e eeuw op de bovenverdieping van een oud huis op de hoek van de
Bakenessergracht en de Kokstraat gevestigd. Deze kerk kreeg in 1742 al de status
van kathedraal voor het bisdom Haarlem.
In 1935 werd aan de Kinderhuissingel een nieuwe kerk gebouwd onder leiding van
architect Zwiers, die in 1938 gereed kwam.
Eerste orgel
© Oud Katholieke Kerk Haarlem
Johann Heinrich Pothmann (ook wel Portman genoemd) plaatste in 1780 een klein
orgel in de Oud Katholieke Kerk aan de Bakenessergracht dat tien jaar eerder
door Mitterreither was gebouwd.
Dit Mitterreither-orgel is vermoedelijk in de plaats gekomen van een orgel van
orgelbouwer Van Giessen. De
dispositieverzameling van Van Broekhuyzen vermeld namelijk dat een orgel in de Rooms
Katholieke Kerk aan de Bakenessegracht gebouwd zou zijn door ‘Van Rijssen’. Dit
moet zonder twijfel een verschrijving zijn van ‘Van Giessen’. De Van Giessens
hadden vermoedelijk Haarlem als standplaats gekozen om in de behoefte aan
schuilkerkorgels in de Hollandse steden te kunnen voorzien. Pijpwerk van Van
Giessen is in de Haarlemse Waalse kerk behouden gebleven, in het huidige Friederichs-orgel
uit 1808. Wanneer dit Van Giessen-orgel voor de Oud Katholieke Kerk aan de
Bakernessergracht is gebouwd, is niet duidelijk. Het is vermoedelijk in 1780
verdwenen bij de plaatsing van het Mitterreither-orgel, maar het is niet bekend
waar het is gebleven.
Het Mitterreither-orgel werd in 1938 overgeplaatst naar het huidige
kerkgebouw van de Oud Katholieke Gemeente aan de Kinderhuissingel, waar het in 1973 plaats moest maken voor een
ander instrument. Het Mitterreither-orgel is gesloopt waarbij alleen de windlade
bewaard is gebleven.
Dispositie van het Mitterreither-orgel (1770): |
Manuaal: |
Prestant 8' disc. |
Holpijp 8' basc./disc. |
Prestant 4' |
Fluit Travers 4' |
Octaaf 2' |
Tweede orgel
Het Witte-orgel tussen 1886 en 1933 in de Oud Katholieke
Kerk te Oudewater. © De orgelmakers Witte
In 1885 schonk de weduwe A.W. Verhoef-Smit een nieuw
orgel aan de Oud Katholieke Kerk van Oudewater. Het orgel werd gebouwd door J.F.
Witten en op 19 september 1886 in gebruik genomen.
In 1933 werd het Witte-orgel door J.C. Sanders overgeplaatst naar de Oud
Katholieke Kerk in Den Helder en hierbij voorzien van een zwelkast.
Het orgel werd in 1942 bij het afbreken van de kerk door de Duitse bezetters
opgeslagen in de Oud Katholieke Kerk aan de Kinderhuissingel in Haarlem. Hierbij
ging de orgelkas verloren.
In 1952 bouwde Sanders het orgel op in de Oud Katholieke Kerk van Haarlem en
voorzag het van een nieuwe kas. De tractuur werd hierbij geëlektrificeerd. Het
Witte-orgel werd op 1 mei 1953 in gebruik genomen.
In 1973 werd het vervangen door het huidige Künckel-orgel, waarbij het
Witte-orgel werd overgeplaatst naar de Maranathakapel van de Hersteld
Apostolische Gemeente van Beverwijk. De Fluit 4' en de Fluit 2' werden gebruikt
bij de restauratie van het Witte-orgel in de Hervormde Kerk van Doorn. Het
Witte-orgel werd in 2005 te Beverwijk te koop aangeboden. Het werd gekocht door
de heer D. Verkerk te Woudenberg. Waarschijnlijk is het gebruikt bij de bouw van
een nieuw orgel voor de Hersteld Hervormde Kerk in Woudenberg dat in 2010 in
gebruik werd genomen.
Dispositie van het Witte-orgel (1886): |
||
Hoofdwerk: |
Bovenwerk: |
Pedaal |
Prestant 8' C-G uit Roerfluit |
Viola 8' - C-B uit Holfluit |
Aangehangen |
Roerfluit 8' |
Holfluit 8' |
|
Octaaf 4' |
Fluit 4' - verdwenen |
Werktuiglijke registers: |
Fluit 2' - verdwenen |
Koppel Hoofdwerk-Bovenwerk | |
Ventiel |
Huidig orgel
Waarschijnlijk
rond 1785 bouwde Johannes Pieter Künckel (1750-1815) een kabinet-orgel voor een
thans onbekende locatie.
Het aantal stemmen is voor een instrument als dit tamelijk groot. Het is
mogelijk dat pas tijdens de bouw is besloten tot realisatie van een tweede
klavier. Dat zou verklaren waarom het ene klavier is voorzien van schildpadbeleg
en het andere klavier niet.
Diverse plaatsen worden genoemd als vroegere verblijfplaats voor dit instrument:
Santpoord, Rilland-Bath en Amsterdam.
Het instrument is in 1948 door de firma Hoogenboezem uit Schiedam in de
Gereformeerde hulpkerk in Driebergen geplaatst. Hierbij werd een pedaalklavier
toegevoegd.
In 1961 werd het overgeplaatst naar de nieuwgebouwde Maranathakerk in
Driebergen.
Bij aankoop van een nieuw orgel te Driebergen, werd het Künckel-orgel
overgeplaatst naar de op 17 mei 1938 in gebruik genomen Oud-Katholieke Kerk van
de HH Anna & Maria in Haarlem. Het instrument werd op 21 oktober 1973 in gebruik
genomen. Het verving het Witte-orgel dat in 1953 in gebruik was genomen en werd
verkocht aan de Maranathakapel van de Hersteld
Apostolische Gemeente van Beverwijk.
Het ‘nieuwe’ Künckel-orgel kreeg bekendheid doordat hier in 1976 alle orgelconcerten van Händel op langspeelplaat werden opgenomen door Daniël Chorzempa en Concerto
Amsterdam.
In 1977 is het Künckel-orgel gerestaureerd door de firma Blank. Bij deze
restauratie is een Cornet II sterk toegevoegd aan het ondermanuaal. Ook werd het
in 1950 geplaatste pedaalklavier verwijderd.
In 1991 zijn een aantal van de houten pijpen gerestaureerd.
Dit was feitelijk een noodrestauratie want in 2007 is gestart met een
grootscheepse restauratie. Hierbij werden mechanieken, balgen, en
windvoorziening hersteld. Daarnaast zijn ontbrekende pijpen bijgemaakt, werden
de frontpijpen opnieuw van tinfolie en verguldsel voorzien en zijn de kast en
het snijwerk gecompleteerd en hersteld waar nodig was. De werkzaamheden zijn
uitgevoerd door de Gebroeders Van Vulpen. Op zondag 19 oktober 2008 is het
Künckel-orgel opnieuw in gebruik genomen.
Huidige dispositie van het Künckel-orgel (ca. 1785): |
||
Hoofdwerk: |
Bovenwerk: |
Werktuiglijke registers: |
Prestant 8' disc. |
Echoholpijp 8' basc./disc. |
Koppel Hoofdwerk-Bovenwerk |
Holpijp 8' basc./disc. |
Viola di Gamba 8' disc. |
|
Prestant 4' basc./disc. |
Dwarsfluit 4' basc./disc. |
|
Quint 3' basc./disc. |
Zwitserse Pijp 2' basc./disc. |
|
Octaaf 2' basc./disc. | ||
Cornet II sterk disc. |